Off-grid leven is geliefd bij Tiny House bewoners: zelfvoorzienend, niet afhankelijk van energiecontracten met sterk schommelende prijzen en wel zo duurzaam om energie, warmte en water dicht bij huis op te wekken en je rioolinhoud dicht bij huis af te voeren. Sommigen gaan helemaal los van de gemeentelijke voorzieningen, anderen kiezen voor meer zekerheid door een aansluiting op bijvoorbeeld alleen water, elektriciteit of het riool.
Off-grid regelgeving
Als je off-grid wilt leven, moet je dit met de gemeente overleggen en dan kom je terecht in regelgeving, waarbij je gemakkelijk het spoor kwijt kan raken. Ron de Vrieze van Entrance (Centre of Expertise Energy te Groningen) en adviesbureau Tandem Vormgeving en Bouwadvies (Loppersum) wilden graag weten hoe dat nou precies zit: ‘Omdat er nogal wat beleidswillekeur lijkt te zijn waar burgers en de bouwwereld tegen aan lopen. De beleidskeuzevrijheid lijkt naar de buitenwereld nogal ruim te worden. Zeker met de omgevingswet en de te maken omgevingsplannen in aantocht vinden we dit een actueel onderwerp.’
Jolinde Kerbof is student aan de Hanzehogeschool, opleiding Sociaal Juridische Dienstverlening. Zij pakte de handschoen op, onderzocht de regeltjeswereld van off-grid wonen en studeerde in juni af met een superinteressant en informatief rapport: Terug naar de toekomst: off-grid wonen. In haar afstudeerverslag legt ze haarfijn uit, wat de voordelen en juridische mogelijkheden en knelpunten zijn bij off-grid wonen in Nederland.
De voordelen van off-grid wonen
Off-grid wonen houdt in dat de woning niet is aangesloten op nutsvoorzieningen. Er is dus geen aansluiting op het distributienet voor gas, elektriciteit, warmte, water en riolering. Kortom: de woning is helemaal zelfvoorzienend.
Jolinde ziet veel voordelen: ‘Er zijn verschillende redenen waarom mensen off-grid willen wonen. Zo is het over het algemeen duurzamer en dus beter voor het milieu. Daarnaast is het goedkoper. Door bijvoorbeeld zelf elektriciteit op te wekken, hoeft de bewoner geen energierekening te betalen. Ook ervaren bewoners meer vrijheid. Zo zitten ze niet vast aan contracten.’
Woningen die goed off-grid kunnen worden uitgevoerd, zijn Tiny Houses: ‘Omdat deze huizen erg klein zijn, hoeft er veel minder energie te worden opgewekt om de woning te verwarmen en te voorzien van stroom dan bij een normale woning.’
Het onderzoek van Jolinde
Jolinde formuleerde eerst een heldere onderzoeksvraag: ‘’Wat zijn de mogelijkheden en belemmeringen van off-grid wonen in Nederland gelet op het Bouwbesluit 2012, het Besluit bouwwerken leefomgeving, het bestemmingsplan en straks het omgevingsplan en op welke wijze beoordeelt de gemeente of er ontheffing wordt verleend voor het Bouwbesluit 2012 of het Besluit bouwwerken leefomgeving en of er een omgevingsvergunning wordt verleend om te mogen afwijken van het bestemmingsplan of omgevingsplan wanneer off-grid wonen niet is toegestaan?’’
De afstudeerder ging vervolgens op zoek naar relevante regelgeving, naar mogelijke ontheffingen en vergunningen en naar de beweegredenen van gemeenten om off-grid woongebied voor kleinschalig wonen mogelijk te maken. Zowel literatuurstudie als interviews met gemeenten gaven haar de inzichten, waarmee ze de onderzoeksvraag kon beantwoorden.
De mogelijkheden voor off-grid wonen
Als je in Nederland ergens wilt wonen, moet het gebouwde voldoen aan het Bouwbesluit, maar er zijn uitzonderingen mogelijk, weet Jolinde door haar onderzoek: ‘De aansluitplicht uit het Bouwbesluit komt te vervallen wanneer er sprake is van een gelijkwaardige oplossing. Dit zorgt ervoor dat off-grid woningen gerealiseerd kunnen worden in Nederland. Of er sprake is van een gelijkwaardige oplossing wordt door de gemeenten op verschillende manieren beoordeeld. Dit kan ervoor zorgen dat de ene gemeente een oplossing als gelijkwaardig aanmerkt, maar de andere gemeente niet.’
De gemeente kan op twee manieren een omgevingsvergunning verlenen wanneer off-grid wonen vanuit het bestemmingsplan niet is toegestaan. Jolinde legt uit: ‘je kan de route kiezen van de kruimellijst of van de buitenplanse afwijking. De gemeente heeft de beleidsvrijheid om wel of niet mee te werken aan de realisatie van off-grid woningen. Wanneer de gemeente besluit mee te werken door het verlenen van een omgevingsvergunning, zullen er vervolgens onderzoeken moeten worden gedaan. Deze onderzoeken moeten worden uitgevoerd om te bepalen of er sprake is van een goede ruimtelijke ordening en of een omgevingsvergunning niet in strijd is met de (milieu)regelgeving.
Het is mogelijk op grond van de kruimellijst (Bijlage II, artikel 4 Besluit omgevingsrecht) tijdelijk af te wijken van het bestemmingsplan. De Kruimellijst is een lijst met gevallen die per Algemene Maatregel van Bestuur zijn aangewezen. Bij deze gevallen kan met een omgevingsvergunning worden afgeweken van het bestemmingsplan. Het kan hierbij gaan om bijvoorbeeld dakkapellen en antenne-installaties, maar ook om een omgevingsvergunning voor tijdelijke projecten van maximaal 10 jaar. Dit kan dus een uitkomst zijn voor tijdelijke off-grid woningen.
Een tweede manier om af te wijken van het bestemmingsplan wanneer off-grid wonen niet is toegestaan, is met een omgevingsvergunning buitenplanse afwijking. De aanvraag moet situatietekeningen bevatten van de huidige en toekomstige situatie. Ook moeten er in de aanvraag gegevens staan over het huidige en toekomstige gebruik. Daarnaast moet worden aangegeven wat de gevolgen zijn voor de ruimtelijke ordening en moet de aard en de omvang van het project aangegeven zijn.
Tips van Jolinde
Jolinde heeft nog wel een paar tips om je kansen te vergroten voor off-grid wonen:
1) ‘Ga een samenwerking aan met de gemeente. Bij alle gemeenten die zijn geïnterviewd voor dit onderzoek, was er sprake van een samenwerking tussen de initiatiefnemers en de gemeente. Door samen te werken met de gemeente is de kans groter dat de omgevingsvergunning wordt verleend en dat de off-grid woningen worden gerealiseerd.’
2) ’Realiseer off-grid woningen in een gemeente die ervaring heeft met off-grid wonen. Veel gemeenten hebben off-grid woningen opgezet als pilot. Een van de redenen om off-grid woningen te realiseren als pilot is om te kijken of het goed bevalt. Vraag bij de gemeenten na of zij een goede ervaring hebben met de off-grid woningen. Wanneer een gemeente een goede ervaring heeft met de huidige off-grid woningen en haar bewoners, is de kans groter om in samenwerking met de gemeente off-grid woningen voor onbepaalde tijd te realiseren.
Foto: off-grid zonne-energie installatie
3) Word een betere gesprekspartner voor de gemeente
Bij gesprekken met de gemeente kan je aanlopen tegen wet- en regelgeving, waarin je ingewikkelde juridische formuleringen tegenkomt. Jolinde helpt je vast op weg:
De belangrijkste besluiten waarvan gebruik wordt gemaakt zijn het Bouwbesluit 2012 en het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl). In deze besluiten staan de bepalingen die het meest van belang zijn bij off-grid wonen. In het Bouwbesluit is de aansluitplicht op de nutsvoorzieningen opgenomen. Ook staat in dit besluit op welke manier er ontheffing kan worden verleend voor deze aansluitplicht. Hier staat dus in op welke manier off-grid wonen juridisch gezien mogelijk is. Het Bbl (Besluit bouwwerken leefomgeving) gaat het Bouwbesluit vervangen. Hierin staat dat er geen sprake is van een aansluitplicht op de nutsvoorzieningen, maar dat de gemeente ervoor kan kiezen om de aansluitplicht op te nemen in het omgevingsplan.
De Omgevingswet is belangrijk omdat deze nieuwe wet veranderingen met zich mee zal brengen op het gebied van off-grid wonen. Met ingang van deze wet treedt onder andere het Bbl in werking. Daarnaast zal met ingang van de Omgevingswet het bestemmingsplan worden gewijzigd in het omgevingsplan. Om te onderzoeken wat voor veranderingen het omgevingsplan met zich meebrengt, is de Omgevingswet van belang, omdat hierin alles over het omgevingsplan staat. Daarnaast staat in de Omgevingswet wanneer de aansluitplicht, indien deze is opgenomen in het omgevingsplan, komt te vervallen. De Omgevingswet is dus ook belangrijk, omdat hierin staat op welke manier off-grid wonen straks mogelijk is.
Foto: regenwateropvang systeem JustNimbus
Via onderstaande linkjes vind je uitleg over enkele veel gehanteerde begrippen:
Het Bouwbesluit 2012 bevat voorschriften voor alle bouwwerken voor veiligheid, gezondheid, bruikbaarheid, energiezuinigheid en milieu. Op grond van het Bouwbesluit 2012 moeten woningen aangesloten zijn op de nutsvoorzieningen. Toch is het mogelijk om off-grid te wonen in Nederland. Dit komt doordat het mogelijk is om een ontheffing te krijgen voor de voorschriften in het Bouwbesluit 2012 die stellen dat woningen aangesloten moeten zijn op nutsvoorzieningen. Of de ontheffing wordt verleend zal beoordeeld worden door de gemeente.
Op 1 januari 2024 staat invoering van de Omgevingswet ingepland. Het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl) is hier een onderdeel van en zal het Bouwbesluit 2012 gaan vervangen. Dit zal veranderingen met zich meebrengen die wellicht invloed hebben op off-grid wonen.
Naast het Bouwbesluit 2012 en het Bbl is ook het bestemmingsplan van belang. Het bestemmingsplan is een ruimtelijk plan waarin staat wat er met de ruimte of grond in een gemeente mag gebeuren. Een bestemmingsplan beschrijft of de grond is bestemd voor wonen of voor een andere bestemming. Wanneer de grond niet de bestemming wonen heeft, wil dat nog niet zeggen dat wonen hier niet kan. Het is mogelijk om een omgevingsvergunning aan te vragen bij de gemeente voor het bouwen of gebruiken van de grond in strijd met het bestemmingsplan.
Met ingang van de Omgevingswet wordt het bestemmingsplan gewijzigd in het omgevingsplan. Op dit moment hebben gemeenten voor een grondgebied meerdere bestemmingsplannen. Met ingang van de Omgevingswet moet iedere gemeente voor het hele grondgebied één omgevingsplan opstellen. Het doel van de wijziging van het bestemmingsplan in het omgevingsplan is dat gemeenten de omgevingsplannen flexibeler kunnen inrichten dan de bestemmingsplannen. Ook dit brengt mogelijk veranderingen met zich mee voor off-grid wonen.
Hier vind je het complete afstudeerverslag van Jolinde:
Afbeeldingen: Marianka Pranger, Bluemonque, Margriet Alblas, Chiela van Meerwijk.
Geef een reactie